مثنوی

مثنوی، مجموعه اشعار مرحوم محمد کریم خان کرمانی اع است که در ١٩١٨ بیت شعر سروده شده و در بیان مسائل حکمی است.

دو اثر منظوم دیگر از آن بزرگوار موجود است که به زبان عربى است یکى به نام ارجوزه که ناتمام و در اعتقادات است و یکى هم دیوانى است به نام مراثى و هردو چاپ شده است.

خود مرحوم کرمانی اع ، انگیزه سرودن این مثنوى و همچنین موقعیت آن را در رساله‏ شهاب الثاقب صفحه ۷۹ چنین توضیح میدهند که حاصل ترجمه آن این است:

و مناسب این مقام است این قصه، که زمانى در تهران بودم، پس ملک ‏الشعرا را دیدم که شاعران گذشته را نام میبرد. پس یادى از پدرش کرد که شاعرترین شاعران و ملک ‏الشعراى زمان خودش بود. و داناترین شاعران به بدایع و فصیح‏ترین و بلیغ‏ترین ایشان بود. ملک‏ الشعرا گفت: شاعرترین شاعران ایرانى، مولوى رومى است که مثنوى مشهور را نوشته است.

پس از این سخن شگفت ‏زده شدم؛ زیرا در مثنوى شعرهاى غیر فصیح که داراى واژه ‏هاى ناپسندى بود دیده بودم و میدانستم پدر مولوى در فن شاعرى استاد بوده. پس خود را نادان دانستم تا این که خداوند مرا به راز گفته‏ ى ملک‏ الشعرا آگاه نمود. و آن سِرّ این است که هریک از شاعران چون حکمت و ذوق و معرفت مولوى را ندارند، پس هنگام شعر گفتن نمیتوانند آن مطالب عالیه و آن ذوق و معرفت را به کار گیرند، پس مانند مثنوى نمیتوانند بیاورند. و کسى هم که حکیم است ولى شاعر بلیغى نیست، نمیتواند حکمتى را که دارد در شعر بیان کند، پس از آوردن مثل کتاب مولوى عاجز میشود. پس از این جهت اقرار میکردند که او شاعرترین شاعران است؛ به‏ خصوص خود ملک‏ الشعرا حکیم نبود و از آوردن مثل مثنوى عاجز بود.

با خود اندیشیدم که خداوند به تو حکمت و شعر را روزى فرموده بیشتر از آن چیزى که به مولوى روزى فرموده. گذشته از آن که در حکمت مولوى، مُنکَراتى وجود دارد که مخالف با کتاب خدا و سنت پیغمبرش صلی الله علیه و آله است. پس اگر من بعضى از مطالب حکمت را به شعر درآوردم، از رودررویى با شعرهاى تو، شاعران عاجز میشوند همان‏گونه که از رویارویى با مثنوى عاجز شدند.

پس به شعر درآوردم در حالى که هیچ نیرویى نیست مگر از خداوند، به ‏گونه‏ اى که اگر مولوى زنده بود، هرآینه اظهار میکرد که من از او شاعرتر و فصیح‏تر و بلیغ‏تر و حکیم‏تر هستم.

صدق مولانا الکریم.

در روز های دوشنبه که مختص ادبیات است، هر روز یکی از اشعار مرحوم محمد کریم خان کرمانی اع را ذکر میکنیم، و اگر توضیحی لازم داشت در پایان پست به آن میپردازیم. خداوند توفیق معرفت و فهم این اشعار را به همه‏ ى دوستان و پویندگان راه ائمه و ایشان عنایت بفرماید.