عقلیات ، عادیات و وضعیات

امور عالم به سه دسته تقسیم میشوند، که عبارت اند از عقلیات، عادیات و وضعیات.

عقلیات قوانین کلی مانند ریاضیات و منطق است که در صورت مطابق بودن حقایق خارجی با آنها علم عقلی پیدا کرده و به یقین میرسیم، مانند اینکه هر فعلی فاعلی دارد یا هر دو دوتایی چهار میشود.

در عادیات با استفاده از مشاعر ظاهری خود، از حقایق خارجی این عالم برداشتی کرده و به آن علم عادی پیدا میکنیم و اطمینان خاطر حاصل میشود مانند تمام آنچه که میبینیم، لمس میکنیم و غیره…

وضعیات قوانینی است که وضع شده و به آن پایبندیم، مانند احکام شرعی یا قوانین راهنمایی و رانندگی.

در هر رده به غیر از علم چهار حالت ظن، شک، وهم و جهل نیز قابل ایجاد است به اینطور که احتمال ۵۰ درصد را شک، بالاتر از آن را ظن و پایین تر از آن را وهم میگویند، و جهل هنگامی است که هیچ علمی به موضوع نداشته و هیچ احتمالی هم نمیدهیم.

حال پس از دانستن مطالب فوق اولین نکته ای که متذکر میشویم این است که باید در ارتباط با امور عالم، این سه دسته را از هم تفکیک کرده و هیچگاه اختلاطی نداشته باشیم.

یعنی در مواردی که به آن علم عادی داریم عقل ممکن است در آن مساله جهل داشته باشد یا شک و وهم و ظن داشته باشد، با این حال هیچ تأثیری نباید بر علم ما بگذارد. مثلا میبینیم که شب شده و به آنچه از تاریکی میبینیم علم عادی داریم، اما عقل احتمال میدهد که ایراد از چشم ماست و ممکن است روز باشد. یا زید را میبینیم و به وجود او علم عادی داریم اما عقل احتمال میدهد که جنی خود را به شکل زید دراورده است.

وظیفه ما در اینگونه موارد، تأثیر نپذیرفتن علم عادی از احتمالات عقلی است. و بسیارند اشخاصی که به واسطه دخیل کردن احتمالات عقلی در امور عادی به جنون و وسواس  و مالیخولیا گرفتار شده اند و حتی به وجود خود نیز شک دارند.

همچنین عقلیات و عادیات را در وضعیات نباید دخیل کنیم، مثلا وضع شده است که پشت چراغ قرمز باید ایستاد، حال علم عادی داریم که طرف مقابل خودرویی نیست و عقلاً و علماً رد شدن از چراغ را بر خود جایز میدانیم اما باید ایستاد و در امور وضعی علم عادی و عقلی را نباید دخالت داد.

در هفته های آینده به طور مفصل به این بحث خواهیم پرداخت…