سیاست – قسمت دوم: سیاست بدن

همانطور که در مطلب قبل گفته شد، اولین مرتبه سیاست که برای همه واجب است، سیاست نفس بوده و در مراتب هر شخص مرتبه اسفل آن که مَرکب سایر مراتب است جسم میباشد.

بنابراین پیش از هر رتبه ای باید به سیاست جسم پرداخت و همینطور در جسم نیز مراتبی است که باید از اسفل آن شروع به سیاست نمود، چرا که مرتبه اسفل، مَرکب مراتب عالیه است، و با اصلاح مرکب، قابلیت سیاست مرتبه بالاتر فراهم میشود.

اما اسفل مراتب جسم که عرض شد، زمین یا بعبارتی  عناصر اربعه است که این جسم جمادی ما از آن ساخته شده و همینطور روح نباتی از کمون آن استخراج میشود.

پیرامون این مرتبه، امیرالمؤمنین علیه السلام در حدیث اعرابی میفرماید: قوه أصلها الطبایع الاربع بدو إیجادها مسقط النطفه، مقرها الکبد، مادتها من لطایف الأغذیه، فعلها النمو والزیاده، وسبب فراقها اختلاف المتولدات فاذا فارقت عادت إلى ما منه بدأت عود ممازجه لا عود مجاوره. و در حدیث کمیل میفرمایند: لها خمس قوى: جاذبه و ماسکه و هاضمه و دافعه و مربیه، و لها خاصیتان: الزیاده و النقصان، و انبعاثها من الکبد، هِیَ أَشْبَهُ الْأَشْیَاءِ بِنَفْسِ‏ الْحَیَوَان‏.

یعنی: قوه ای است که اصلش طبایع چهارگانه (دم،بلغم،صفرا،سودا) می باشد و شروع ایجادش هنگام افتادن نطفه است (هنگام لقاح)، مقر آن کبد، ماده اش از لطایف غذا ها است و کار آن رشد و زیادتی است و سبب جدا شدن و فراق آن اختلاف متولدات (متلاشی و نامؤتلف شدن ذرات تشکیل دهنده) است. پس زمانی که جدا شد به سوی آنچه که از آن شروع شده (طبایع اربعه) باز میگردد به صورت عود ممازجه نه عود مجاوره. (یعنی دیگر تعینی نداشته و هر جزء آن به اصل خودش باز میگردد) همچنین دارای پنج قوه است: ماسکه (نگهدارنده) و جاذبه (جذب کننده) و هاضمه(هضم کننده) و دافعه(دفع کننده) و مربیه(رشد دهنده) . اما دو خصلت آن عبارت است از زیادت و نقصان، و آن شبیه ترین اشیاء به روح حیوانی است.

از این حدیث شریف مشخص میشود که برای اصلاح این مرتبه، نیازمند سیاست چه اموری هستیم، و در ابتدا باید کسب علم لازم را بنماییم و آن عبارت است از دانستن فرمایشات ائمه معصومین علیهم السلام در باب اصلاح بدن انسان که در ادامه به برخی از آن فرمایشات اشاره میکنم.

امیرالمؤمنین به امام حسن علیهما السلام فرمودند : اَلٰااُعَلِّمُکَ اَرْبَعَ خصالٍ تستغنی بها عن الطب، قال بلی، قال لاتجلس علی الطعام الا و انت جائع و لاتقم عن الطعام الا و انت تشتهیه و جَوِّدِ المضغ و اذا نمتَ فاعرض نفسک علی الخلاء فاذا استعملت هذا استغنیت عن الطب.  یعنی:  آیا می‌خواهی چهار چیز بتو بیاموزم که از پزشکی بی‌نیازت کند ؟ عرض کرد بلی، فرمود : غذا مخور مگر آنکه گرسنه باشی و از آن دست مکش مگر اینکه هنوز اشتهای خوردن داری ، هنگام خوردن غذا را خوب بجو و هر گاه قصد خواب کردی به مستراح برو، پس اگر به اینها عمل کنی از طب بی نیاز می شوی.

و همچنین امیرالمؤمنین علیه السلام میفرمایند : من اراد البقاء و لا بقاء فلیجود الحذا و لیأکل علی نقاء و لیشرب علی ظماء و لیقل شرب الماء و یتمدد بعد الغداء و یتمشی بعد العشاء و لایبیت حتی یعرض نفسه علی الخلاء و دخول الحمام علی البطنه من شر الداء و دخله فی الحمام فی الصیف خیر من عشره فی الشتاء و اکل القدید الیابس معین علی الفناء و مجامعه العجوز تهدم اعمار الاحیاء. یعنی: کسی که بخواهد باقی بماند و بقائی نیست، باید کفش نیکو بپوشد ، هنگامی بخورد که گرسنه باشد ، وقتی آب بنوشد که تشنه شود ، آب کم بخورد ، پس از خوردن غذای روز دراز بکشد ، پس از غذای شب راه برود ، پس از آن نخوابد تا بمستراح برود ، وقتی که شکمش پر باشد بحمام نرود که بدترین دردها است ، یک بار حمام کردن در تابستان بهتر از ده بار در زمستان است ، خوردن گوشت مانده خشک کمکی به مرگ است و جماع با پیرزن عمر زندگان را کوتاه می‌کند.

و امام کاظم علیه السلام فرمودند : اقل شرب الماء فانه یمد کل داء و اجتنب الدواء ما احتمل بدنک الداء و عنه علیه السلام لو ان الناس اقلوا شرب الماء لاستقامت ابدانهم.  یعنی: آب کم بیاشام زیرا آب زیاد سبب همه بیماریها است و از دوا تا آنجا که بدنت تاب می‌آورد پرهیز کن و فرمود اگر مردم کم آب می‌خوردند بدنهای آنها توانائی بیشتری داشت.

و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده اند  الْمَعِدَهُ بَیْتُ کُلِّ دَاءٍ وَ الْحِمْیَهُ رَأْسُ کُلِّ دَوَاء یعنی: معده خانه همه دردهاست و پرهیز سرآمد همه دارو هاست.

و البته پرهیز نیز اصولی دارد و نه این است که بالکل خوردن چیزی را کنار بگذاریم، چنانکه امام رضا علیه السلام فرمودند لیس الحمیه ان تدع الشی‌ء اصلا و لکن الحمیه ان تأکل من الشی‌ء و تخفف یعنی: پرهیز آن نیست که از چیزی چشم بپوشی بلکه آنست که بخوری اما کم بخوری. و همچنین در عدد ایام پرهیز های خاص فرموده اند الحمیه احدعشر صباحا یعنی: پرهیز یازده روز است.

و امام رضا علیه السلام فرمودند : لیس من دواء الا یهیج داء و لیس شی‌ء فی البدن انفع من امساک الید الا عما یحتاج الیه یعنی داروئی نیست مگر آنکه دردی را برمی‌انگیزد و چیزی برای بدن سودمندتر از آن نیست که انسان از چیزی که نیازمند بدان نیست دست بدارد.

و این فرمایش از بزرگترین سیاست های بدن است، چنانکه بسیار تجربه شده، بیشتر بیماریها از زیاده‌روی هایی که بدن نیازی به آنها ندارد پیدا می شود و تندرستی از خودداری از این زیادروی ها و قناعت بآنچه که تنها بقای آدم به آنست بدست می آید.

و این اصل عدم زیاده روی و رعایت اعتدال، در همه امور بدن جاری است، مانند  پرخوابی، بی خوابی، پرخوری، گرسنگی، حرکت یا سکون، آمیزش بسیار یا عدم آن، خلاصه در تمامی امور باید رعایت اعتدال را کرده و افراط و تفریط ننمود، و این معنی قول خداوند است که میفرماید لاٰ تُسْرِفُوا إِنَّهُ لاٰ یُحِبُّ اَلْمُسْرِفِینَ و امام علیه السلام میفرماید خَیْرُ الْأُمُورِ أَوْسَطُهَا.

و امام رضا علیه السلام میفرماید: ادفعوا معالجه الاطباء ما اندفع داء منکم فانه بمنزله البناء قلیله یجرّ الی کثیره، و روایت شده : لایتداوی المسلم حتی یغلب مرضه صحته یعنی: تا وقتی که درد از شما می‌گریزد از درمان پزشکان پرهیز کنید زیرا این کار بمنزله بنّائی است که کم آن به زیاد می‌انجامد.  و میفرمایند، مسلمان تا وقتی که بیماری بر تندرستی او چیره نشود بدرمان نمی‌پردازد.

این نیز از اعظم سیاست های بدن است که بدن را نباید به دارو عادت داد و تا زمانی که احتیاجی نیست نباید اقدام به درمان کرد، چرا که خداوند طبیعت آدم را طوری آفریده که آنچه برایش زیان دارد را دفع می‌کند و آنچه را که سودمند است بسوی خود می‌کشد، و این طبیعت تا زمانی که از اعتدال خارج نشده، خود بهترین پزشک است و استعمال دارو در امر طبیعت اخلال ایجاد کرده و آن را از کار می اندازد.

از این جهت است که روستاییان و عشایر و امثال ایشان که کمتر از شهرنشینان مراجعه به پزشک و درمان و دارو میکنند، عمر بیشتر و بدن های نیرومندتری دارند.

و سیاست دیگر در درمان بیماری ها این است که فرموده اند اُداوی الحار بالبارد و البارد بالحار و الرطب بالیابس و الیابس بالرطب و ارد الامر کله الی الله عز و جل. یعنی من گرمی را با سردی ، سردی را با گرمی ، رطوبت را با خشک و خشکی را با مرطوب درمان مینمایم و کار را بخدا واگذار می‌کنم .

و این فرمایش به معنای معتدل نگاه داشتن مزاج است، چرا که هر بیماری نشانه غلبه یکی از مزاج هاست.

و همچنین در جزئیات، ائمه علیهم السلام به نسبت شدت تأثیر گذاری، آنچه را که برای بدن مضر بوده و آن را از اعتدال خارج میکند را حرام یا مکروه نموده اند و آنچه مفید و لازم بوده را حلال یا مستحب شمرده اند.

و از امور دیگری که شرع متین اسلام پیرامون سیاست بدن امر به آن نموده، احکام نجاسات است و مستحبات بسیاری مانند مسواک و نوره و عطر و شانه زدن و امثال این امور که بعنوان آداب و سنن از باب نزاهت این بدن امر به رعایت آن فرموده اند.

به هر حال نیازی به تفصیل بیشتر در این خصوص نیست چرا که کتب بسیاری در باب طب (مانند رساله ذهبیه امام رضا علیه السلام) و فقه (مانند رساله جامع مرحوم حاج محمد کریم خان کرمانی اعلی الله مقامه) و آداب و سنن (مانند حلیه المتقین علامه مجلسی رحمه الله علیه) نوشته شده و مواردی که فرموده اند بیش از آن است که در یک مطلب جای بگیرد.

اما آنچه بر هر منصفی مبرهن میباشد، این است که رعایت شرع نبی اکرم صلی الله علیه و آله و فرمایشات ائمه معصومین علیهم السلام، اکمل و احسن و اعدل سیاست هاست، چرا که سیاست فرمانروایی عقل بوده و عقل کلی ائمه علیهم السلام هستند که توضیح آن در مطلب قبل گذشت. و چه زیان دیده اند کسانی که از شرق و غرب سیاست بدن خود را اخذ کرده و خیری در تشبه به کفار میبینند، چرا که فقدان حکمت و بی نزاهتی و بی اعتدالی امور ایشان برای هر شخص عاقل سلیمی مشهود است، که از جمله آن میتوان به نوع تخلی، گیاهخواری، بدن سازی و امثال این امور اشاره کرد.

و اما عرض آخر بنده این است که برای اجرای سیاست های مذکور، ابتدا باید اختیار بدن خود را بدست گرفته و عقل را حاکم بر آن کنیم تا بتوانیم خود را سائس بنامیم، اگر نه بدنی که بر صاحبش غلبه داشته باشد، بواقع او سائس ماست که به خواست طبیعت و مزاجی که دارد برما حکمفرمایی میکند، هر چه و به هر مقدار بخواهد میخورد و می آشامد و هر زمان بخواهد میخوابد و بیدار میشود، و سایر آداب و سنن را به هر چه عادت کرده باشد جاری میکند. و نتیجه این امر در دراز مدت خسران دنیا و آخرت خواهد بود.