اسرار حج – قسمت دوم: سیر و سلوک
خداوند کعبه را خلیفه خود در زمین قرار داده و رو کردن به او را رو کردن به خود دانسته و حرمت بسیاری برای آن قائل شده است.
چنانکه نباید به سمت او پشت کرد، آب دهان انداخت، جماع کرد، تخلی کرد. چرا که آن خانه قائم مقام خدا و ظهور امیر المؤمنین علیه السلام است در این کره خاکی.
پس چنانکه خداوند اول است این خانه نیز اولین زمینی است که ایجاد شده، و چنانکه خداوند آخر بوده و رجوع خلق به سوی اوست، این خانه هم مرجع و مقصد مسلمین است و تمامی ایشان بایست به آن رجوع کرده و از جمیع زمین به سوی او بشتابند، هُوَ اَلْأَوَّلُ وَ اَلْآخِرُ وَ اَلظّٰاهِرُ وَ اَلْبٰاطِنُ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ.
حال در رجوعی که خلق به سوی این خانه دارند، مراحلی طی میشود که عیناً مراحل سلوک بسوی خداوند است، و با دانستن آداب آن کیفیت سلوک به سوی خداوند را خواهیم دانست، که به اختصار مرور میکنیم.
ابتدا خداوند چنانکه گفتیم کعبه را در وسط زمین قرار داده و خانه ای مکعب شکل بر روی آن ساخته، و برگرد آن مسجدی بنا نموده که آن را مسجدالحرام میگویند چرا که حرمت بسیاری داشته و بسیاری از چیز هایی که در مکان های دیگر مکروه یا حتی مباح است را در آن حرام قرار داده.
و در حول این مسجد حرمی قرار داده و چند مکان نیز به نام های عرفات و مشعر و منی در اطراف آن واقع شده است، و بر حاجّ لازم است پیش از طواف کعبه، از این اماکن گذر کرده و وظایف مناسب هر کدام را به انجام رساند که بطور اختصار مرور میکنیم:
۱- ابتدا حاجیان به عرفات وارد شده و تا غروب آفتاب به دعا و تضرع مشغول میشوند و با توبه و استغفار، نزد خداوند به گناهان خود اعتراف میکنند، و از این جهت است که عرفات نامیده میشود.
۲- پس از غروب آفتاب به مشعر (مزدلفه) رهسپار شده و تا صبح آنجا می مانند و بر عبادت و راز و نیاز و استغفار خود می افزایند، تا صبح که سنگ ریزه جمع کرده و راهی منیٰ میشوند.
۳- راهی منیٰ شده و در آنجا قربانی میکنند و سر میتراشند و با سنگ ریزه هایی که در مشعر جمع نموده بودند رمی جمرات کرده و شیطان را از خود دور میکنند.
۴- پس از منی به مکه و مسجدالحرام وارد شده و به طواف خانه و کعبه و سعی صفا و مروه و حج نساء مشغول میشوند تا حج ایشان تمام شود.
حال آنچه بطور خلاصه گفتم، ظاهر اعمالی بود که حاجّ یعنی قصد کننده و رجوع کننده به خلیفه خداوند یعنی کعبه انجام میدهد.
اما باطن این اعمال چگونگی سلوک بسوی خداوند را آشکار میسازد، چنانکه بنده در اول کار به گناهان و هوا و هوس ها و خود رأیی های خود آلوده بوده و نهایت بُعد از مولا را دارد.
پس ناگاه در ابتدای سیر سلوک خود متنبه شده و گناهان و اعمال کرده و نکرده خود را پیش چشم آورده و خجل میشود و این مقام عرفات است که در آن میخوانی إِلَهِی مَنْ کَانَتْ مَحَاسِنُهُ مَسَاوِیَ، فَکَیْفَ لا تَکُونُ مَسَاوِیهِ مَسَاوِیَ یعنی خدایا، کسی که نیکی های او بدی است چگونه بدی های او بدی نباشد.
در مقام عرفات، هنوز نور مولا به شخص نتابیده و همچنان در ظلمات بسر میبرد چرا که به صرف اینکه بگوییم بد کرده ایم نورانی نشده و بصرف پشیمانی آنچه خراب شده اصلاح نمیشود. پس از ظلمات مشعر بایست عبرت جسته و آنقدر در توبه و استغفار بکوشیم تا رحمت خداوند شامل شده و شعاع آفتاب صبح بر ما بتابد.
پس از آنکه آفتاب صبح یعنی انوار مولا اندکی بر ما می تابد، پیش پا را دیده و بر بصیرت حرکت میکنیم اما باز هم با آنکه در مسیر مولا هستیم، سختی هایی در پیش رو است. اما با طلوع آفتاب به مقام علم رسیده و به مقام قرب فائز میشویم.
پس در مرحله بعدی که رسیدن به منیٰ است، مانند پیشگاه قصر سلطان است که پیش از ورود به او در آنجا ازدحام شده و هرکس خود را برای وصال مولا آماده میکند، و در آنجاست که باید از مال و جان گذشته و قربانیشان کنیم و از خود پرستی و خود بینی ها بگذریم چنانکه خداوند میفرماید تُوبُوا إِلىٰ بٰارِئِکُمْ فَاقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ ذٰلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ عِنْدَ بٰارِئِکُمْ یعنی به درگاه آفریننده خود توبه کنید و خودتان را به قتل برسانید که این نزد آفریدگارتان براى شما بهتر است. و در اینجاست که به سنگریزه های حجت و برهان باید شیطان را رمی کرده و از خود دور سازیم.
پس از رمی شیطان دیگر شیطانی نخواهیم دید، چرا که پس از این پاک و پاکیزه به عرصه نور مولا وارد شده ایم و شیطان سنخیتی با نور ندارد.
پس هفت مرتبه پروانه وار بر گرد شمع خانه مولا طواف کرده و به هر دُوری، مرتبه ای از مراتب هفتگانه خود را میسوزانیم تا نور فؤاد آشکار گردد.
حال اگر به اقتدای اعمال حج چنین سلوک کنیم، به مقام وصال مولا فایز شده و داخل عباد مخلصینی میشویم که شیطان از ما مأیوس شده است، چنانکه به خداوند گفت فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ ، إِلاّٰ عِبٰادَکَ مِنْهُمُ اَلْمُخْلَصِینَ یعنی آن کسانی که اینطور بندگی تو را نکرده اند همه شان را گمراه میکنم مگر کسانی که خالص شده اند.
