اسرار صیام – قسمت دوم: باطن صوم

همانطور که در مطلب قبل عرض شد، ظاهر صیام حقیقی آن است که صائم با تمام مشاعر و اعضاء و جوارح خود بندگی خداوند را کرده و خود را از عصیان او نگاه دارد، و اگر عضوی از اعضاء معصیت کند چنان است که افطار نموده و صوم حقیقی او باطل شده اگر چه در ظاهر شرع از اِعمال آن اغماض فرموده اند.

حال فرای ظاهر صیام که در عرصه ابدان بوده و زکوه بدن است، باطن صیام آن است که خداوند امر فرموده قلب خود را از دوستی دشمنان آل محمد علیهم السلام نگاه داریم چنانکه در باطن صلوه، دوستی دوستان ایشان را واجب گردانیده، و بدایت آن طلوع حیات است و نهایتش در دنیا وقت غروب روح، اما در آخرت، نهایتش بالاترین مرتبه ای است که انسان در آن مقام مذکور بوده و در تمام دهر خود، شخص باید صائم از دوستی دشمنان باشد و صومی دهری غیر از این نیست.

بنابراین شخص زمانی صائم و مصلی است که دوست دوستان ایشان و دشمن دشمن ایشان باشد چنانکه فرموده اند

النَّاصِبُ لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ لَا یُبَالِی صَلَّى أَوْ زَنَى صَامَ أَوْ سَرَق‏ یعنی فرق نمی‏کند ناصب را که نماز بخواند یا زنا کند و روزه بگیرد یا دزدی کند و در مصداق ناصب فرموده اند لَیْسَ النَّاصِبُ مَنْ نَصَبَ لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ لِأَنَّکَ لَمْ تَجِدْ رَجُلًا یَقُولُ أَنَا أُبْغِضُ‏ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ لَکِنَّ النَّاصِبَ مَنْ نَصَبَ لَکُمْ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّکُمْ تَتَوَالَوْنَا وَ أَنَّکُمْ مِنْ شِیعَتِنَا.

اما ظاهر روزه که عرض شد نیز شعاع باطن آن است چرا که معاصی فرع اعداء ال محمد علیهم السلام می باشد چنانکه فرموده اند  نَحْنُ أَصْلُ کُلِّ خَیْرٍ وَ مِنْ فُرُوعِنَا کُلُّ بِر… و عَدُوُّنَا أَصْلُ کُلِّ شَرٍّ وَ مِنْ فُرُوعِهِمْ کُلُّ قَبِیحٍ وَ فَاحِشَهٍ… یعنی ما اصل هر خیری هستیم و هر نیکی از فروع ماست… و دشمنان ما اصل هر شری هستند و از فروع ایشان هر امر قبیح و فاحشه ای است…

پس کسی که معصیت خداوند را میکند، فی الواقع متمسک بفرع اعداء ایشان شده و همان قدر از ولایت او کاسته میشود اما اگر از معاصی امساک نموده و به نماز که ظاهر روح ولایت است تمسک جوید، آن صیامی خواهد بود که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند الصَّوْمَ جُنَّهٌ مِنَ النَّار یعنی روزه سپر جهنم است.

بنابراین، باطن صیام به ظاهر آن ثابت میشود و ظاهر نیز به باطن حقیقت پیدا میکند، یعنی هرگاه کسی بظاهر جسد خود عمل بشرایع و احکام نماید اما برائت از اعداء و ولایت اولیاء را نداشته باشد، عمل ایشان جمادی بوده و مانند بدنی است که روح ندارد و خداوند پیرامون ایشان میفرماید وَ قَدِمْنٰا إِلىٰ مٰا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنٰاهُ هَبٰاءً مَنْثُوراً یعنی می ‏آوریم عمل جماعتی را در قیامت و آن را در هوا پراکنده می‏کنیم، و سؤال شد از اینکه این اعمال چه کسانی است، فرمودند أَعْمَالُ مُبْغِضِینَا وَ مُبْغِضِی شِیعَتِنَا، اعمال کسانی است که بغض ما و شیعیان ما را دارند.

و همچنین هرگاه کسی مانند متصوفه ادعای باطن کرده و ظاهر را ترک کند، از ظاهر و باطن هر دو محروم خواهد شد، چرا که محال است روحی بی بدن قائم شود.

و از دیگر بواطن صوم که در روایات اهل بیت علیهم السلام وارد شده، معرفت پیغمبر است صلی الله علیه و اله، چنانکه امام صادق علیه السلام فرمودند و باطن الصلوه ولایتنا و باطن الصوم معرفه جدنا.

این معنی به اقتضای آن می باشد که صوم صبر است چنانکه فرمودند الصَّبْرُ هُوَ الصَّوْم‏ و صبر رسول الله (ص) است چنانکه خداوند در قرآن مجید آن حضرت را به اسم صبر یاد فرموده که میفرماید وَ اِسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ اَلصَّلاٰهِ و سلمان از امیرالمؤمنین علیه السلام معنی این آیه را پرسید، حضرت فرمودند فَالصَّبْرُ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ الصَّلَاهُ إِقَامَهُ وَلَایَتِی فَمِنْهَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ إِنَّها لَکَبِیرَهٌ وَ لَمْ یَقُلْ وَ إِنَّهُمَا لَکَبِیرَهٌ لِأَنَّ الْوَلَایَهَ کَبِیرَهٌ حَمْلُهَا إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِینَ وَ الْخَاشِعُونَ هُمُ الشِّیعَهُ الْمُسْتَبْصِرُون‏.

حال اینکه چرا حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله صبر نامیده شده، مسأله بسیار دقیقی است که این مطلب گنجایش شرح آنرا ندارد.