شش روز خلقت

خداوند در هفت جای قرآن، به مضمون اَلَّذِی خَلَقَ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیّٰامٍ اشاره به این دارد که این آسمان و زمین را در شش روز آفریده. اما روز در معانی مختلفی بکار میرود.

یک معنی مقابل شب است، چنانکه خداوند میفرماید سَخَّرَهٰا عَلَیْهِمْ سَبْعَ لَیٰالٍ وَ ثَمٰانِیَهَ أَیّٰامٍ حُسُوماً.

در یک معنی به مجموع شب و روز یعنی ۲۴ ساعت اطلاق میشود، مانند داستان صالح (ع)  فَعَقَرُوهٰا فَقٰالَ تَمَتَّعُوا فِی دٰارِکُمْ ثَلاٰثَهَ أَیّٰامٍ.

در یک معنی به مدت بسیاری که هر چند طولانی باشد گفته میشود، مانند قول خداوند که میفرماید: تَعْرُجُ اَلْمَلاٰئِکَهُ وَ اَلرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کٰانَ مِقْدٰارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَه.

در یک معنی وقت مطلق را در نظر گرفته اند، مانند کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ.

در یک معنی مراتب و مراحل را مد نظر میگیرند، مانند آیات مورد بحث: اَلَّذِی خَلَقَ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضَ وَ مٰا بَیْنَهُمٰا فِی سِتَّهِ أَیّٰامٍ، و  مسلم است آن شش روز مانند شش روزی که در زمین میگذرانیم نیست و ربطی به دَوَران شمس و قمر دنیا ندارد، چرا که هنوز ایجاد نشده بودند.

اما شش روز مذکور دارای دو معنی است، یک معنی آن لحاظ کردن وقت بوده و دیگری لحاظ رتبه و مرحله است، چنانکه مرحوم کرمانی اع در قرآن محشی، اوقات و اطوار را در کنار آیه و هو الذی خلق السموات و الارض فی سته ایام نگاشته اند.

در معنی و برداشت وقت از شش روز مذکور، لازم به ذکر است که خود قرآن تفصیل بیشتری به این آیه داده و در دو آیه میفرماید:

قُلْ أَ إِنَّکُمْ لَتَکْفُرُونَ بِالَّذِی خَلَقَ اَلْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ وَ تَجْعَلُونَ لَهُ أَنْدٰاداً ذٰلِکَ رَبُّ اَلْعٰالَمِینَ یعنی بگو: آیا شما به آن کسی که زمین را در دو روز آفرید کافر هستید و برای او همانندهائی قائل می‏شوید؟ او پروردگار جهانیان است.

و  فَقَضٰاهُنَّ سَبْعَ سَمٰاوٰاتٍ فِی یَوْمَیْنِ وَ أَوْحىٰ فِی کُلِّ سَمٰاءٍ أَمْرَهٰا یعنی: پس آنها را به صورت آسمانهاى هفت‏گانه در دو روز استوار کرد و در هر آسمانى امرش را وحى نمود.

و در حدیث امام صادق علیه السلام میخوانیم عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْخَیْرَ یَوْمَ الْأَحَدِ وَ مَا کَانَ لِیَخْلُقَ الشَّرَّ قَبْلَ الْخَیْرِ وَ فِی یَوْمِ الْأَحَدِ وَ الْإِثْنَیْنِ خَلَقَ الْأَرَضِینَ وَ خَلَقَ أَقْوَاتَهَا فِی یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ وَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ خَلَقَ أَقْوَاتَهَا یَوْمَ الْجُمُعَهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ- خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّهِ أَیَّام یعنی: عبد الله بن سنان از امام صادق علیه السلام شنید که میفرمایند، خداوند خیر را در روز یک شنبه آفرید و شر را قبل از خیر نیافریده بود، و در روز یک شنبه و دوشنبه زمین ها و توشه های آن را خلق کرد. و در روز چهار شنبه و پنج شنبه آسمان ها را آفرید و توشه های آن را در روز جمعه خلق نمود و آن قول خداوند عز و جل است که میفرماید، آسمان و زمین و آنچه ما بین آن است را در شش روز آفرید.

و در آیه دیگری میخوانیم‏ :  وَ جَعَلَ فِیهٰا رَوٰاسِیَ مِنْ فَوْقِهٰا وَ بٰارَکَ فِیهٰا وَ قَدَّرَ فِیهٰا أَقْوٰاتَهٰا فِی أَرْبَعَهِ أَیّٰامٍ سَوٰاءً لِلسّٰائِلِینَ یعنی: او در زمین کوههائی قرار داد، و برکاتی در آن آفرید، و مواد غذائی مختلف آن را مقدر فرمود، اینها همه در چهار روز بود، درست به اندازه نیاز تقاضا کنندگان.

اما در جمع آیات و احادیث فوق، عرض میکنم:

همانطور که در ابتدا گفته شد، این ایام مانند ایام متصور ما در زمین نیست چرا که در آن هنگام هنوز افلاک و شمس و قمری خلق نشده بود که ایام را به گردش آنها حساب کنند. بنابراین این شش روز از ایام برزخی است که هر روز آن مانند هزار سال از دنیا است، چنانکه خداوند میفرماید إِنَّ یَوْماً عِنْدَ رَبِّکَ کَأَلْفِ سَنَهٍ مِمّٰا تَعُدُّونَ.

و همانطور که در آیات و احادیث خواندیم، این شش روز به چهار قسمت تقسیم میشود، یعنی دو روز (یک شنبه-دوشنبه) برای زمین، یک روز (سه شنبه) برای آنچه که زمینیان بدان نیازمندند، دو روز (چهار شنبه – پنج شنبه)برای آسمان ها و یک روز (جمعه) برای آنچه که آسمانیان به آن محتاجند. و دو روزی که برای هر کدام گفته شد، یک روز برای خلق خود آسمان و زمین است و یک روز برای مابین آن دو.

و اما برداشت دیگر از یوم، همانطور که گفته شد رتبه ها و اطوار خلقت است، چنانکه در عالم صغیر نیز خلقت در شش مرحله (نطفه، علقه، مضغه، عظام، اکساء لحم و انشاء خلق الاخر) انجام شد و روز هفتم روز خروج او با اجزاء تمام و مراتب کامل است و ماتری فی خلق الرحمن من تفاوت.

بنابراین در عالم کبیر نیز:

عقل (اول ما خلق الله) مطابق نطفه است(روز اول یکشنبه)

روح مطابق علقه است (روز دوم دوشنبه)

نفس مطابق مضغه است (روز سوم سه شنبه)

ماده مطابق عظام است (روز چهارم چهار شنبه) طبع همان ماده است با این فرق که با مثال مناسبت ندارد چنانکه مرحوم کرمانی اع در رساله ای میفرماید  و الطبع هو الماده من حیث عدم الاقتران بالمثال .

مثال مطابق اکساء لحم است ( روز پنجم پنج شنبه)

و جسم مطابق انشاء خلق آخر است (روز ششم جمعه)

چنانکه مرحوم کرمانی اع میفرمایند:

ان العالم الصغیر یخلق فى سته ایام و ماترى فى خلق الرحمن من تفاوت یوم نطفه و یوم علقه و یوم مضغه و یوم عظام و یوم اکساء لحم و یوم انشاء خلق آخر و بذلک یتم خلقه الولد فکذلک خلقت السماوات و الارض فى سته اطوار من مبدء کینونتها الى تمامها یوم العقل و یوم الروح و یوم النفس و یوم الماده و یوم المثال و یوم الجسم و بذلک تم خلق العالم.

و این ها مراتبی است که نور خلق اول مرتبه به مرتبه در آنها تنزل کرده و با تنزل در جسم عالم کامل شد.

و اما در معنی دیگر شش مرحله خلقت، ایجاد قابلیت های جماد (نطفه- علقه)، معادن (مضغه)، نبات (عظام-اکساء لحم)، حیوان (نفخ روح)و انسان (نتیجه نهایی خلقت) است.

در آخر چهار روزی که خداوند میفرماید  وَ قَدَّرَ فِیهٰا أَقْوٰاتَهٰا فِی أَرْبَعَهِ أَیّٰامٍ سَوٰاءً لِلسّٰائِلِینَ مراد میتواند چهار عنصر باشد، و بعضی از علماء و مرحوم کرمانی اع به چها رفصل سال هم معنی کرده اند.